Stary Uniwersytet Viadrina

Stara Viadrina została założona w 1506 roku w ramach drugiej fali fundacji uniwersyteckich w Europie. Tym samym stał się on pierwszym brandenburskim uniwersytetem państwowym. Inicjatorem fundacji był ówczesny elektor brandenburski Joachim I. To on też ponownie przyznał Żydom przywileje, takie jak wolny handel i swobodne prawo pobytu. Nie umożliwił im jednak dostępu do nowej uczelni. Miało to nastąpić dopiero prawie 200 lat później.  

Pierwsi żydowscy studenci

Uniwersytet miał cztery wydziały: prawa, teologii, medycyny i filozofii. Dzięki zaangażowanym profesorom rozwijał się Fakultet Filozoficzny – w późniejszym czasie do dziesięciu dyscyplin, w tym hebraistyki. Żydowskim studentom początkowo nadal odmawiano dostępu do studiów. W Brandenburgii nastąpił jednak zwrot w 1613 roku, kiedy to ówczesny elektor Jan Zygmunt stanął po stronie Kościoła Kalwińskiego. W efekcie tego zatrudniano na uczelni także profesorów reformowanych. Dzięki ich nowym pomysłom i metodom nauczania Frankfurt nad Odrą stał się uczonym centrum niemieckiego kalwinizmu. Ludzie wyjeżdżali w podróże i zaczęli interesować się obcymi kulturami.

Inną sprzyjającą okolicznością było (ponowne) osiedlenie się w połowie XVII wieku ludności żydowskiej w Mark Brandenburg. W 1671 r. elektor Friedrich Wilhelm przyjął z Wiednia 50 rodzin żydowskich, z których dziesięć osiedliło się we Frankfurcie nad Odrą. Nieco później, w czerwcu 1678 r., Tobiasz i Gabriel ben Mose (zwany też Moschowitzem) otrzymali pozwolenie immatrykulowania się do Alma Mater Viadrina jako pierwsi żydowscy studenci w całych Niemczech. Do tego kroku potrzebny był im jednak przywilej elektorski. Ich numery matrykuły zostały zapisane. Część profesorów protestowała przeciwko ich przyjęciu na uczelnię. Przez cały okres studiów na Viadrinie doświadczali antysemickiej dyskryminacji. Dla niektórych profesorów stali się oni obiektami nawrócenia, które to należy koniecznie przekonać do chrześcijaństwa. Dodatkowo, mimo dobrych wyników studiów, nie pozwolono im się doktoryzować we Frankfurcie, dlatego przenieśli się do Padwy we Włoszech. Stamtąd Tobiasz ben Mose zrobił karierę jako osobisty lekarz sułtana w Konstantynopolu.

Dopiero w 1721 roku pierwszy doktorat otrzymał żydowski student, sponsorowany przez profesora medycyny Andreasa Goelickego. Moses Salomon Gumperts otrzymał tytuł doktora medycyny, ale ze względu na swoją żydowską wiarę musiał zrezygnować ze zwyczajowych ceremonii w kościele Mariackim. Odmówiono mu również przyjęcia na posadę w uczelni.

W całej historii uniwersytetu od 1506 do 1811 roku nie było ani jednego profesora wyznania mojżeszowego. Aron Margalitha, profesor starożytnego judaizmu, został ochrzczony przed objęciem profesury. Christian Leberecht Felß również musiał ochrzcić się przed mianowaniem. Wcześniej zaś pracował nawet jako rabin.

Koniec starego uniwersytetu

W latach 1678-1811 we Frankfurcie nad Odrą studiowało co najmniej 140 Żydów. Jednak nigdy duża ich liczba nie przebywała na uczelni w tym samym czasie. Spora część pochodziła z Polski. W okresie od 1721 do 1794 roku doktoraty z medycyny uzyskało łącznie 29 studentów żydowskich.

W sierpniu 1811 roku Alma Mater Viadrina została przeniesiona do Wrocławia z powodu potencjalnej konkurencji wobec nowo założonego Uniwersytetu Berlińskiego, dzisiejszego Uniwersytetu Humboldtów.

Do 1962 roku budynki uniwersyteckie służyły m.in. jako budynki szkolne i sąd rejonowy. W czasach NRD kilka prób wykorzystania budynków zakończyło się niepowodzeniem. Budynek popadł w ruinę i został ostatecznie rozebrany w 1962 roku. Dziś dawny uniwersytet we Frankfurcie upamiętnia ściana pamiątkowa z płaskorzeźbami.

Redakcja