Synagoga
Od starej do nowej synagogi
Odkąd w mieście osiedlili się pierwsi żydowscy kupcy, byli oni uzależnieni od przychylności elektora. Żydzi musieli płacić w Brandenburgii wysokie podatki. Ograniczenie ich praw oraz przymusowe wypędzenia z miasta były na porządku dziennym. I tak na początku XVI wieku, po pogromie, miejsce pierwszej synagogi stało się własnością Uniwersytetu Viadrina, który wybudował tam swój Collegienhaus. Nie udało się znaleźć źródeł na temat pierwszej synagogi we Frankfurcie nad Odrą.
Dopiero w XIX wieku sytuacja prawna uległa zasadniczej zmianie: edykt emancypacyjny z 1808 roku po raz pierwszy przyznał również żydowskiej ludności Frankfurtu prawa obywatelskie. Zniesiono również ograniczenia w zakresie praw mieszkaniowych i zawodów. Żydowscy mężczyźni i kobiety zostali następnie uznani za równych obywateli miasta Frankfurt nad Odrą i otrzymali również obywatelstwo pruskie. Reformy przyniosły ludności żydowskiej bezpieczeństwo i dobrobyt. W sąsiedztwie żydowsko-nieżydowskim wytworzył się liberalny klimat. Ze względu na zwiększone szanse edukacyjne i nowe możliwości rozwoju zawodowego, wielu Żydów migrowało ze wsi do miast. W tym czasie silnie rozwijała się również społeczność żydowska we Frankfurcie nad Odrą. W 1822 r. gmina podjęła decyzję o budowie nowej synagogi przy Tuchmacherstraße.
Rok później, we wrześniu 1823 roku, uroczyście poświęcono jednopiętrowy budynek w stylu klasycystycznym. Święta arka została osadzona we wschodniej części prostego wnętrza. Obramowana była dwiema korynckimi kolumnami i tympanonem. Cztery okna prowadziły na zachód, na Tuchmacherstraße. Główne wejście prowadziło przez Dom Kultury Żydowskiej przy Richtstraße. Dopiero w 1882 roku powstało drugie wejście dla kobiet do podwyższonej galerii dla kobiet. Jako liberalna wspólnota zamówiła do wnętrza także organy firmy Sauer, co można interpretować jako znak zbliżenia z chrześcijańskimi sąsiadami. Od tego czasu nazywana jest również „synagogą organową”.
O otwartej postawie wobec nieżydowskiego sąsiedztwa świadczy również przemówienie rabina Baschwitza podczas uroczystości otwarcia. Mówił on: „Nawet jeśli cudzoziemiec, który nie jest z twojego ludu Izraela, przychodzi i modli się w tym domu, wysłuchaj go w niebie, twoim trwałym tronie, i uczyń wszystko, do czego cię wzywa, aby nikt nie opuścił tego miejsca przybity i bez nadziei.” Jednak nie wszyscy frankfurccy Żydzi zgadzali się z reformą swojej wiary. Szczególnie żydowscy imigranci z Europy Wschodniej trzymali się swoich ortodoksyjnych tradycji. Doprowadziło to do rozłamu w społeczności około 1840 roku. Wyznawcy ortodoksyjnego judaizmu opuścili liberalną synagogę i odtąd spotykali się w różnych miejscach, od 1924 r. na modlitwie przy Große Scharrnstraße 34.
Synagoga w czasach nazizmu
Liberalny klimat i pokojowe współżycie wszystkich wyznań we Frankfurcie nad Odrą gwałtownie się skończyły wraz z nastaniem rządów nazistów. Propaganda antysemicka stawała się coraz ostrzejsza, aż w listopadzie 1938 roku w całych Niemczech ostatecznie zniszczono żydowskie sklepy i synagogi. Noc Pogromu została skrupulatnie przygotowana przez narodowych socjalistów. Jeden z mieszkańców Frankfurtu wspominał później, jak 9 listopada straż pożarna zapobiegawczo moczyła dachy domów sąsiadujących z synagogą. Kilka godzin później wnętrze synagogi spłonęło. Do końca II wojny światowej narodowi socjaliści wykorzystywali budynek jako magazyn papieru.
Synagoga w okresie powojennym
Nie można już dokładnie ustalić, kiedy synagoga została zburzona w okresie powojennym. Na zdjęciu lotniczym z 1953 roku, które dokumentuje w dużej mierze zburzoną starówkę Frankfurtu, już zniknęła.
Z okazji 50. rocznicy pogromu w miejscu dawnej synagogi poświęcono kamień pamiątkowy. Wśród gości uroczystości był ostatni rabin frankfurckiej gminy, Curtis Cassel, który na zaproszenie nadburmistrza Frankfurtu przyjechał na tę okazję z Wielkiej Brytanii. Inicjatywa upamiętnienia dawnej społeczności żydowskiej w mieście była wynikiem współpracy miasta Frankfurtu i katolickiej parafii św. Krzyża; wspierana przez ekumeniczną grupę roboczą. W trakcie budowy galerii Lenné Passagen na początku lat 2000 kamień pamiątkowy został przeniesiony na przeciwną stronę ulicy, gdzie można go zobaczyć do dziś. Bezpośrednio przed pomnikiem znajduje się również wmurowana w chodnik niewielka tablica wskazująca na dzisiejszej mapie miasta położenie dawnej synagogi.
Lisa Frach i zespół redakcyjny